Co to są ekoschematy?

Ekoschematy to roczne, płatne praktyki, dostosowane do warunków i potrzeb krajowych, ale poddane ocenie przez Komisję Europejską pod kątem realizacji celów środowiskowych i klimatycznych nowej Wspólnej Polityki Rolnej – ochrony zasobów gleby, wód, klimatu, dobrostanu zwierząt oraz różnorodności biologicznej w produkcji rolnej. Zostały one wprowadzone w UE w 2023 roku i są obowiązkowe do wdrożenia przez państwa członkowskie, jednak dobrowolne dla rolników.

W naszym kraju ekoschematy zostały zaprojektowane tak, aby promować praktyki wpływające na dochody rolników poprzez zwiększenie żyzności gleby, racjonalne nawożenie i poprawę jakości plonów. Przykładem jest ekoschemat „rolnictwo węglowe”, w ramach którego rolnicy mogą wybierać z dostępnych praktyk te, które najbardziej im odpowiadają.

W ramach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 wprowadzono łącznie pięć ekoschematów obszarowych oraz ekoschemat dobrostanu zwierząt. Część ekoschematów można łączyć na tej samej działce rolnej, a część nie.

Dodatkowo, od 2024 roku możliwe jest wnioskowanie o płatność w ramach nowego ekoschematu „grunty wyłączone z produkcji”. Środki finansowe z tego ekoschematu można otrzymać za wyłączenie do 4% gruntów ornych z użytkowania (w tym wypasu i koszenia) oraz niestosowanie na nich nawozów i środków ochrony roślin w okresie od 1 stycznia do 31 lipca. Po zakończeniu naboru na początku września 2024 r. okazało się, że realizacją nowego ekoschematu było zainteresowanych ponad 13 tys. rolników. Początkowo planowano, aby wyłączanie gruntów z produkcji było obowiązkowe i aby co roku było realizowane na coraz większą skalę. Jednak wskutek protestów rolników w całej UE zdecydowano się na wprowadzenie dobrowolności.

Ekoschemat „Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi” obejmuje osiem praktyk rolniczych przeznaczonych do gruntów ornych, trwałych użytków zielonych i upraw trwałych:

● ekstensywne użytkowanie trwałych użytków zielonych (TUZ) z obsadą zwierząt;
● międzyplony ozime lub wsiewki śródplonowe;
● opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia: wariant podstawowy i wariant z wapnowaniem;
● zróżnicowana struktura upraw;
● wymieszanie obornika na gruntach ornych w terminie 12 godzin od jego aplikacji;
● stosowanie nawozów naturalnych płynnych innymi metodami niż rozbryzgowo;
● uproszczone systemy uprawy;
● wymieszanie słomy z glebą.

Dla tego ekoschematu zastosowano system punktowy, w którym każda praktyka ma przypisaną określoną liczbę punktów. Na przykład, za praktykę „międzyplony ozime/wsiewki śródplonowe” można uzyskać 5 pkt, za „uproszczone systemy uprawy” – 4 pkt, „zróżnicowaną strukturę upraw” – 3 pkt, „wymieszanie słomy z glebą” – 2 pkt, a za „opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia – wariant podstawowy” – 1 pkt.

Podstawę do wyliczenia płatności stanowi suma punktów uzyskana w ramach ekoschematu, uwzględniająca liczbę realizowanych praktyk, ich punktową wartość oraz powierzchnię, na której są prowadzone. Ze względu na możliwość łączenia praktyk na tej samej działce rolnej sumuje się punktację za wszystkie praktyki. Warunek dostępu stanowi realizacja praktyk pozwalających na uzyskanie 25% maksymalnej liczby punktów możliwych do uzyskania z jednej praktyki. Jak widać, system ten jest skomplikowany i wywoływał wiele niejasności. Rolnicy domagają się uproszczenia przepisów i ograniczenia biurokracji.

Największą popularnością wśród rolników cieszy się ekoschemat „rolnictwo węglowe”. W ramach tego ekoschematu najbardziej popularna w 2023 roku była praktyka „wymieszanie słomy z glebą”. Na drugim miejscu znalazła się praktyka „międzyplony ozime/wsiewki śródplonowe”, a na trzecim – „wymieszanie obornika na gruntach ornych w ciągu 12 godzin od aplikacji”.